Günlük hayatımızda özellikle pratik yemek tariflerinde en fazla tükettiğimiz gıda ürünlerinden biri patatestir. Patates yemekleri kolay hazırlanabilir olması sebebiyle tüm dünyada çok fazla kullanılır. Patates kızartması, püresi, böreği, salatası, sulu yemeği hepimizin evlerinde hazırlanan pratik yemek tariflerindendir. Kolay hazırlanması ve uyumlu bir lezzete sahip olması, onu her mutfağın vazgeçilmez ürünü yapar. Patatesin tarihi de kendisi kadar önemlidir. Gelin, sürekli tükettiğimiz bu sebzenin tarihine ufak bir yolculuk yapalım.
And Dağları’nın eteklerindeki Peru ve Bolivya vadileri, patatesin anavatanı. Buradaki halk İspanyolların istilasına uğramadan önce, atalarından miras aldıkları kültür bitkilerini ekip biçmekle meşguldü. Bu toprakları işgal eden İspanyol komutan Pizarro’nun ordusundaki tarihçi ve botanikçi Pedro Ciaze de Leon, fasülyeyi ve patatesi bulduğunu yazmış. Avrupa’ya getirilen patates, kısa süre içerisinde tüm kıtada yetiştirilmeye başlanmış. Seneler sonra İtalyan şifacı Mattioli’nin şifalı bitkiler kitabında, “potato” kelimesi kullanılmış. Bu kelime And dilindeki “batata”’dan İngilizce’ye uyarlanmış.
Patatesli en eski yemek tarifi Almanca bir yemek kitabında karşımıza çıkıyor. “Toprak elmaları” olarak tasvir edilen patatesleri soyduktan sonra ufak parçalara bölüp haşlama yöntemiyle hazırlanan ve pastırma ile tüketilen bir yemek tarifi anlatılıyor. Patatesten bahseden başka bir yazılı eser ise Shekaspeare’in elinden çıkmış olan Windsor’un Şen Kadınları isimli oyundur. Burada “Gökten patates yağsın, yeşil yaprak türküsüyle gürlesin gökler! Dolu yerine şeker, kar yerine lokum yağsın!” şeklinde bir replikte adı geçer.
Kuzey Avrupalılar ilk başlarda, damdan düşme gelen bu bitkiye karşı şüpheyle yaklaşmışlar. Hatta bazı Protestanların, Kutsal Kitap’ta yer almadığı için patates yemeyi reddettiğine dair söylentiler vardır. Güzelavratotu diye bir bitkiyle aynı familyadan geldiği için zehirli olduğu düşünülüyor, “Şeytanın yiyeceği” olarak kötüleniyormuş.
Patatesin Almanya’da yaygınlaşmasını sağlayan kişi, bir dönem Prusya’ya hükmeden II. Friedrich olmuş. Savaştan çıkan halkın yaşadığı açlık krizi, kolay yetiştirilen ve besleyici bir gıda olan patatesin yetiştirilmesini sağlamış. Ordunun baskılarıyla köylüler patates ekmeye zorlansa da bu durum, patatesin Avrupa’daki temel besin maddesi olmasına neden olmuş. Ekilebilir toprağı olan Norveç, Rusya, İsveç, Polonya ve Balkanlar’da da kısa sürede yaygınlaşmış. Savaşlar esnasında Almanlara esir düşen Fransız eczacı Parmentier, esir kampında sadece patates yiyerek hayatta kalmış ve ülkesine dönünce patatesi benimsetmekle uğraşmıştır. Ancak halk bir şekilde bu bitkiyi kötülemeyi başarmış. Kral devreye girerek 50 hektarlık bir kraliyet arazisine patates ektirmiş ve çok önemli bir bitki olduğunu göstermek için başına muhafızlar koymuş. Marie Antoniette ise saçına patates çiçekleri takarak reklam yapmış ve sonunda tüm çabalar sonuç vermiş.
Birçok ülkenin geçim kaynağı ve temel gıda maddesi olan patates, Almanya’da ortaya çıkan bir küf hastalığı yüzünden büyük bir sarsıntıya sebep olmuş. Başka tarım ürünlerinin üretilmesi sayesinde kısa sürede bu durum atlatılmış. Bir süre sonra Amerika’dan Dublin’e gelen bir gemide patates tohumlarıyla birlikte taşınan bir tür mantar, çok hızlı yayılan bir mantar hastalığına sebep olmuş. Patates mantarı zehirlenmesi on binlerce insanın ölmesine neden olunca üretim yüzde 90 oranında düşmüş. Ortaya çıkan kıtlık, insanları tohumları yemeye itince ekim de yapılamaz olmuş. İnsanlar bu defa açlıktan ölmeye başlayınca büyük gemiler ile ufak teknelere binen İrlandalılar, Amerika’ya göç etmeye başlamış. Bir milyondan fazla ölümle sonuçlanan patates faciası, 2 milyon kadar insanın göç etmesine neden olmuş.
Ülkemize ise Rusya’dan Kafkasya Yolu aracılığıyla gelen patates ilk olarak Karadeniz ve Doğu Anadolu’da yetiştirilmiş. İlk başlarda toprak kokan bir bitki olması neden gösterilerek tüketilmesine karşı çıkılmış ama bir süre sonra bu söylentiler bitmiş.
Aslında daha başka hikayelere de konu olmuş olan patatesin tarihi anlatmakla bitmez. Günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olan patates yemekleri olmasaydı ne yapardık bilmiyoruz. Sizin en sevdiğiniz patates yemekleri neler? Patates kızartması mı? Yoksa patates salatası mı? Bizimle paylaşmayı ve patatesle ilgili bildiklerinizi anlatmayı unutmayın!
Comments